Schuldwijzers
Bizar genoeg, dezer dagen, voel ik al die schuldgevoelens direct opkomen zodra ik de pen oppak om deze blog te schrijven. En laat dat nu net de grootste valkuil zijn voor iemand met AD(H)D: het onmiddellijke schuldgevoel dat als een schaduw over mijn gedachten hangt. In de omgang met anderen moeten we extra alert zijn, om niet verstrikt te raken in die wirwar van schuldgevoelens. Niet iedereen om ons heen heeft immers dezelfde oprechte intenties met die gevoelens.
Misschien herken jij het ook wel: je wilt een probleem of gevoel aankaarten met iemand, maar de olifant in de kamer blijft onbenoembaar, en dit uit angst voor de gevolgen. Die gevolgen zijn vaak direct aan jou gerelateerd, want de schuldwijzer kijkt zelden in de spiegel om te zien welke rol ze zelf spelen in dit verhaal. In een typische dynamiek met zo’n schuldwijzer zak je ongemerkt weg in je eigen wezen, jouw mening, jouw opinie, alles wordt onderdrukt.
En wanneer je eindelijk de moed hebt verzamelt om de confrontatie aan te gaan, zie je hoe alles tegen je wordt gekeerd. Schuldwijzers weten maar al te goed dat jij kwetsbaar bent voor dit schuldgevoel, en ze zullen het niet nalaten om al hun woorden in te zetten om de bal uitsluitend bij jou te leggen. Zo blijft die vastgeroeste relatie met de schuldwijzer bestaan, jarenlang zelfs. Dit fenomeen beperkt zich niet alleen tot liefdesrelaties; het kan ook opduiken in vriendschappen, in werkomgevingen, en zelfs in klant-leverancierverhoudingen.
Het is een leerproces, het iedere keer jezelf herpakken en opnieuw proberen stevig in je schoenen te staan, om die vicieuze cirkel van schuld en onderdrukking te doorbreken. Want uiteindelijk is het jouw stem die gehoord moet worden.
Schuldwijzers, of zoals we ze ook soms (on)bewust narcisten noemen, zullen alles in het werk stellen om hun zorgvuldig opgebouwde imago intact te houden. Alles wat hun ego of reputatie zou kunnen schaden, wordt ofwel genegeerd of kleingemaakt door controle uit te oefenen over de situatie. Die controle kan zich uiten in overmatige kritiek die hen in staat stelt om de ander in een schuldgevoel te houden. Maar in ernstigere gevallen zien we vormen van gaslighting, waarbij ze de werkelijkheid verdraaien door feiten en gevoelens te ontkennen, de situatie om te keren, verwarring te zaaien, of zelfs valse informatie te gebruiken om de ander klein te houden.
Het gaat zelfs zover dat een schuldwijzer niet terugdeinst voor emotionele chantage, met uitspraken als: "Weet je wel hoeveel jij mij...". (Hier kun je gerust invullen wat jou triggert.) Het schuldgevoel van iemand met AD(H)D kan zo overweldigend worden dat ze emotioneel onderuitgaan en een extremere vorm van zelfkritiek ontwikkelen. Soms zo extreem dat ze beginnen af te vragen of ze zelf geen narcist zijn. Na verschillende coachingsessies komt dan de onvermijdelijke vraag naar boven: ben ik geen narcist?
Weet dat een echte narcist zich nooit deze vraag zal stellen, laat staan deze openlijk met iemand anders bespreken. Dus, als jij jezelf vandaag die vraag stelt, wees gerust; de kans is groot dat je te maken hebt met een schuldgevoel dat voortkomt uit een toxische relatie met een partner, ouder, broer, vriend of zelfs een klant of leverancier, en dat je weer de schuld bij jezelf zoekt.
AD(H)D’ers en narcisten, of ze zich nu bewust zijn van hun aard of niet, trekken elkaar aan als magneten. De ene is kwetsbaar (AD(H)D), terwijl de andere zich voedt met controle, manipulatie, isolatie en vooral met macht over de ander. Zolang de AD(H)D’er zich schuldig blijft voelen, blijft de schuldwijzer, oftewel narcist, bestaan.
Een bewuste narcist heeft echter, in tegenstelling tot een onbewuste, vaak een veel grotere emotionele bagage. Doordat hij of zij zich bewust is van de narcistische eigenschappen en deze al jaren ingezet heeft, wordt het enorm lastig om hieraan te werken, hoewel het zeker mogelijk is. Bij een onbewuste narcist ligt de eerste stap naar genezing in de bewustwording, vergelijkbaar met de stappen die iemand met AD(H)D moet maken. Beide problematiek heeft vaak dezelfde wortels in de kindertijd, waar gebrek aan erkenning, hechting met de ouders en emotionele verwaarlozing centraal staan.
De gevolgen die voortkomen uit die kindertijd resulteren vaak in gedrag dat hen is aangeleerd door hun ouders, of in een radicaal tegenovergesteld gedrag. Het is een cyclus die bijzonder moeilijk te doorbreken is, maar met de juiste ondersteuning en bereidheid is verandering altijd mogelijk. Het is belangrijk op te merken dat deze narcistische dynamiek zich niet alleen beperkt tot mensen met AD(H)D; echter, zij zijn vaak veel vatbaarder voor deze toxische relaties dan hun niet-AD(H)D medemensen.
Tijdens onze coachingsessies merken we dan ook dat dit thema regelmatig naar voren komt. De bewustwording van AD(H)D én de herkenning van narcistisch gedrag zijn beide cruciaal voor het genezingsproces. Wanneer individuen zich bewust worden van hun eigen kwetsbaarheden en de destructieve patronen van narcisten, zetten ze de eerste stappen richting bevrijding en herstel.
Het proces is niet eenvoudig, maar de kracht van inzicht kan enorm zijn. Door te begrijpen hoe deze dynamieken werken, kunnen ze leren om gezonde grenzen te stellen en zichzelf weer op waarde te schatten. Het biedt de mogelijkheid om de cyclus te doorbreken en te groeien naar een gezonder, meer evenwichtig leven.
De gevolgen van een relatie met een narcist:
Laag zelfbeeld
Angst en Depressie
Verlies van eigenwaarde en zelfvertrouwen
Sociale isolatie
Emotionele en psychologische verwondingen
Chronische stress en fysieke gezondheidsproblemen
Verminderd vermogen om nieuwe relaties aan te gaan
Identiteitsproblemen
Burn-out
Suïcidale gedachten en zelfmoord
De tools die je kant gebruiken in en relatie met een narcist:
Stel duidelijk je grenzen, communiceer ze en geef direct aan wanneer ze erover gaan
Documenteer alles, zo kan je direct teruggrijpen naar bewijsmateriaal indien nodig
Zoek ondersteuning bij vrienden, familie of collega’s en praat met een therapeut of coach
Neem afstand, zowel emotioneel als fysiek
Focus op jezelf, besteed tijd aan jezelf en aan jouw geluk
Wees voorbereid, dit door je in te lezen in hun gedrag zodat je het herkent voor het je overvalt
Verlies jezelf niet in eindeloze discussies, de narcist zal immers nooit toegeven
Wees duidelijk en concreet, zorg dat er geen ruimte is interpretatie noch oordeel
Ontwikkel een exit strategie om je ofwel tijdelijk of permanent los te maken van de narcist, hierdoor ben je niet meer afhankelijk van hen.
Neem juridische stappen in geval van extreme omstandigheden waarbij je wordt lastiggevallen of mishandeld door de narcist.
